1. บทนำ
ความสำคัญและภูมิหลังของโรค
โรคไขสันหลังอักเสบเฉียบพลันชนิดอ่อนแรง (Acute flaccid myelitis หรือ AFM) เป็นโรคทางระบบประสาทที่พบได้น้อยแต่มีความรุนแรง โดยมักจะส่งผลกระทบต่อไขสันหลังเป็นหลัก ทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรงและเป็นอัมพาต ซึ่งได้รับความสนใจอย่างมากตั้งแต่ปี 2014 เนื่องจากมีอาการคล้ายโรคโปลิโอ และส่งผลกระทบต่อเด็ก โดย AFM มีลักษณะเด่นคือ อาการอ่อนแรงของแขนขาเกิดขึ้นอย่างฉับพลัน และอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง เช่น การหยุดหายใจ
สถิติโดยย่อของผู้ป่วย
ตั้งแต่มีการจำแนก AFM เป็นโรคเฉพาะในปี 2014 ก็พบการระบาดหลายครั้ง โดยเฉพาะในสหรัฐอเมริกา อย่างเช่นในปี 2018 มีรายงานผู้ป่วยยืนยัน 233 รายในสหรัฐฯ ซึ่งถือเป็นจำนวนสูงสุดนับตั้งแต่เริ่มเฝ้าระวัง โรคนี้พบในเด็กเป็นส่วนใหญ่ โดยอายุมัธยฐานประมาณ 5 ปี
วัตถุประสงค์ของบทความ
บทความนี้มีจุดประสงค์เพื่อให้ข้อมูลที่ครอบคลุมเกี่ยวกับ AFM ทั้งสาเหตุ อาการ การวินิจฉัย การรักษา การป้องกัน และการดูแลระยะยาว เพื่อให้เป็นประโยชน์ต่อผู้อ่านในวงกว้าง ทั้งบุคลากรทางการแพทย์ ผู้ป่วย และบุคคลทั่วไป
2. ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับโรค
คำจำกัดความของโรค
AFM เป็นภาวะทางระบบประสาทที่มีผลกระทบต่อสสารเทาของไขสันหลัง ทำให้เกิดอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงและการตอบสนองของรีเฟล็กซ์ลดลง มักถูกอธิบายว่ามีอาการคล้ายโรคโปลิโอ เนื่องจากมีอาการแสดงทางคลินิกที่คล้ายกัน
สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของโรค
สาเหตุที่แน่ชัดของ AFM ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่ามีความเกี่ยวข้องกับการติดเชื้อไวรัส โดยเฉพาะเอนเทอโรไวรัสที่ไม่ใช่โปลิโอ เช่น เอนเทอโรไวรัส D68 (EV-D68) และเอนเทอโรไวรัส A71 (EV-A71) สาเหตุอื่นๆ ที่อาจเกี่ยวข้อง ได้แก่ ไวรัสเวสต์ไนล์ อะดีโนไวรัส และการติดเชื้อไวรัสชนิดอื่นๆ
ระบาดวิทยาของโรค
AFM มีรูปแบบการเกิดทุก 2 ปี โดยมีจำนวนผู้ป่วยสูงสุดในช่วงปลายฤดูร้อนและฤดูใบไม้ร่วง โรคนี้มีรายงานพบทั่วโลก โดยเฉพาะการระบาดเป็นกลุ่มก้อนในอเมริกาเหนือ ยุโรป และเอเชีย
ประเภทหรือการจำแนกโรค
AFM จำแนกตามอาการแสดงทางคลินิกและการตรวจพบรอยโรคที่ไขสันหลัง โดยส่วนใหญ่จะส่งผลกระทบต่อสสารเทา มักแยกจากสาเหตุอื่นๆ ของอัมพาตเฉียบพลันแบบอ่อนแรง เช่น โรคกิลแลง-บาร์เร และโรคปลอกไขว้เฉียบพลัน
3. อาการและอาการแสดงของโรค
อาการที่พบบ่อยและสำคัญ
- อ่อนแรงของแขนขาแบบเฉียบพลัน มักจะไม่สมมาตร
- สูญเสียโทนัสของกล้ามเนื้อและรีเฟล็กซ์
- ลำบากในการขยับตาหรือหนังตาตก
- ใบหน้าเบี้ยวหรืออ่อนแรง
- กลืนลำบากหรือพูดไม่ชัด
อาการอื่นๆ ที่สัมพันธ์
- ปวดที่แขน ขา คอ หรือหลัง
- ชาหรือรู้สึกเสียวซ่าน
- ไม่สามารถปัสสาวะได้
ระยะของโรคและความรุนแรงของอาการในแต่ละระยะ
AFM มีการดำเนินโรคที่รวดเร็ว โดยอาการจะรุนแรงที่สุดภายในไม่กี่วัน ระยะเฉียบพลันมีอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้ออย่างมาก และมีโอกาสเกิดภาวะหายใจล้มเหลว ในขณะที่ระยะฟื้นตัวจะมีอาการดีขึ้นเรื่อยๆ แต่อาจมีอาการอ่อนแรงหลงเหลืออยู่บ้าง
ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น
- หยุดหายใจ ต้องใส่เครื่องช่วยหายใจ
- อัมพาตถาวร
- ภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาท เช่น อุณหภูมิในร่างกายเปลี่ยนแปลง และความดันโลหิตไม่คงที่
4. การวินิจฉัยโรค
เกณฑ์การวินิจฉัย
การวินิจฉัย AFM อิงจากอาการแสดงทางคลินิก ผลการถ่ายภาพทางระบบประสาท และการวิเคราะห์น้ำไขสันหลัง เกณฑ์สำคัญได้แก่ อาการอ่อนแรงของแขนขาเกิดขึ้นฉับพลัน และ MRI พบรอยโรคที่สารเทาของไขสันหลัง
การซักประวัติและการตรวจร่างกาย
การซักประวัติโรคและตรวจร่างกายอย่างละเอียดมีความสำคัญในการระบุอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อและอาการแสดงทางระบบประสาทอื่นๆ ที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลัน
การตรวจทางห้องปฏิบัติการและการตรวจพิเศษอื่นๆ
- MRI ของไขสันหลังเพื่อตรวจหารอยโรคที่สารเทา
- วิเคราะห์น้ำไขสันหลัง พบเพลีโอไซโทซิส
- ตรวจหาไวรัสจากตัวอย่างทางเดินหายใจและอุจจาระเพื่อระบุสาเหตุไวรัสที่อาจเกี่ยวข้อง
การวินิจฉัยแยกโรค
ต้องวินิจฉัยแยก AFM ออกจากสาเหตุอื่นๆ ของอัมพาตเฉียบพลันแบบอ่อนแรง เช่น โรคกิลแลง-บาร์เร, โรคปลอกไขว้เฉียบพลัน และโรคโปลิโอ
5. การรักษา
แนวทางการรักษามาตรฐาน
ยังไม่มีการรักษาเฉพาะสำหรับ AFM การจัดการส่วนใหญ่เป็นการรักษาแบบประคับประคอง การเข้าแทรกแซงทันที ด้วยกายภาพบำบัดและกิจกรรมบำบัดมีความสำคัญอย่างยิ่ง
ยาและการใช้ยาในการรักษา
- คอร์ติโคสเตียรอยด์และอิมมูโนโกลบูลินทางหลอดเลือด (IVIG) เคยถูกใช้ แต่ประสิทธิภาพยังไม่ชัดเจน
- อาจพิจารณาใช้ยาต้านไวรัส หากตรวจพบสาเหตุจากไวรัสเฉพาะ
วิธีการรักษาอื่นๆ
- การใส่เครื่องช่วยหายใจเมื่อเกิดภาวะหายใจล้มเหลว
- การผ่าตัดเส้นประสาทส่วนปลายเพื่อป้องกันกล้ามเนื้อฝ่อลีบในรายที่มีอาการรุนแรง
การรักษาตามอาการและการจัดการภาวะแทรกซ้อน
- การจัดการความปวด
- การดูแลประคับประคองความผิดปกติของระบบหายใจและระบบประสาท
แนวทางการรักษาในกรณีพิเศษ
อาจต้องพิจารณาเป็นพิเศษในกรณีของหญิงตั้งครรภ์ ผู้สูงอายุ และผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัวอื่นๆ
6. การป้องกันโรค
การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตและการดูแลตนเองเพื่อป้องกันโรค
- ปฏิบัติตามสุขอนามัยที่ดี เช่น ล้างมือเป็นประจำ
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ป่วย
การตรวจคัดกรองและการตรวจสุขภาพประจำปี
การตรวจสุขภาพประจำปีสามารถช่วยในการตรวจพบอาการและการจัดการในระยะแรกเริ่ม
วัคซีนเพื่อป้องกันโรค
ในปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนป้องกัน AFM โดยเฉพาะ แต่แนะนำให้ฉีดวัคซีนป้องกันไวรัสโปลิโอ และโรคติดเชื้อที่ป้องกันได้อื่นๆ
การควบคุมและป้องกันการแพร่กระจายของโรค
มาตรการสาธารณสุขเพื่อควบคุมการระบาดของไวรัส เช่น การเฝ้าระวังและการรายงาน มีความสำคัญอย่างยิ่ง
7. การพยากรณ์โรคและการดูแลระยะยาว
การพยากรณ์โรคและปัจจัยที่ส่งผลต่อการพยากรณ์โรค
การพยากรณ์โรคของ AFM มีความแตกต่างกัน บางคนอาจฟื้นตัวได้เต็มที่ ในขณะที่บางคนมีอาการอ่อนแรงหลงเหลืออยู่ในระยะยาว การเข้าแทรกแซงและการฟื้นฟูสมรรถภาพตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้ผลลัพธ์ดีขึ้น
คำแนะนำสำหรับการดูแลตนเองและการจัดการสุขภาพของผู้ป่วย
- กายภาพบำบัดและกิจกรรมบำบัดอย่างสม่ำเสมอ
- ติดตามภาวะแทรกซ้อนที่ระบบหายใจและระบบประสาท
แนวทางการติดตามและการประเมินซ้ำ
ติดตามกับผู้ให้บริการทางการแพทย์เป็นประจำ เพื่อดูพัฒนาการและปรับแผนการรักษาตามความจำเป็น
การฟื้นฟูสภาพหลังการเจ็บป่วย
โปรแกรมการฟื้นฟูสมรรถภาพแบบองค์รวม รวมถึงกายภาพบำบัด กิจกรรมบำบัด และการบำบัดการพูด มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการฟื้นตัว
แหล่งอ้างอิง
- [1] Acute flaccid myelitis: cause, diagnosis, and management – NCBI
- [2] Surveillance for Acute Flaccid Myelitis — United States, 2018 – CDC
- [3] About Acute Flaccid Myelitis (AFM) – CDC
- [4] Acute flaccid myelitis (AFM) – Symptoms & causes – Mayo Clinic
- [5] Characteristics of Patients with Acute Flaccid Myelitis, United States – NCBI
- [6] Acute flaccid myelitis – Wikipedia
- [7] Surveillance for Acute Flaccid Myelitis ― United States, 2018–2022 – CDC
- [8] Epidemiology of acute flaccid myelitis in children in the Netherlands – Eurosurveillance
- [9] Acute flaccid myelitis a review of the literature – PMC – NCBI
- [10] Acute flaccid myelitis: long-term outcomes recorded in the – BMJ
- [11] Acute flaccid myelitis (AFM) in Canada, 2018 to 2019 – CCDR
- [12] Acute Flaccid Myelitis (AFM): What It Is, Symptoms & Treatment – Cleveland Clinic
- [13] Acute flaccid paralysis syndrome – GOV.UK
- [14] Acute Flaccid Myelitis (AFM) Statistics – Texas DSHS
- [15] Research probes cause of acute flaccid myelitis in children – VUMC
- [16] Acute Flaccid Myelitis Data – Texas DSHS
- [17] Acute flaccid myelitis – About the Disease – NIH
- [18] AFM Cases and Outbreaks – CDC
- [19] Acute Flaccid Myelitis Causes and Diagnosis – News-Medical
- [20] Acute flaccid myelitis: long-term outcomes recorded in the – NCBI
