1. บทนำ
ความสำคัญและภูมิหลังของโรค
อัลฟาไวรัสเป็นสกุลหนึ่งของไวรัสที่มียุงเป็นพาหะ (arboviruses) ในตระกูล Togaviridae ไวรัสเหล่านี้มีการแพร่กระจายทั่วโลก และสามารถก่อให้เกิดโรคที่สำคัญในมนุษย์และสัตว์ รวมถึงโรคข้ออักเสบ โรคสมองอักเสบ และโรคไข้ อัลฟาไวรัสแบ่งออกเป็นสองกลุ่มหลักตามการกระจายทางภูมิศาสตร์และอาการทางคลินิก ได้แก่ อัลฟาไวรัสโลกเก่าซึ่งมักทำให้เกิดโรคข้อ และอัลฟาไวรัสโลกใหม่ซึ่งเกี่ยวข้องกับโรคสมองอักเสบ
ข้อมูลทางสถิติโดยสังเขปเกี่ยวกับผู้ป่วย
การระบาดของอัลฟาไวรัสได้รับการบันทึกไว้ทั่วโลก โดยมีการระบาดครั้งใหญ่ เช่น การระบาดของไวรัสชิคุนกุนยา (CHIKV) ในปี 2548-2549 บนเกาะ La Réunion ซึ่งส่งผลกระทบต่อประชากรประมาณหนึ่งในสาม และการระบาดของ CHIKV ในปี 2556-2557 ในทวีปอเมริกา ซึ่งส่งผลให้มีผู้ติดเชื้อหลายล้านคน
วัตถุประสงค์ของบทความ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ภาพรวมที่ครอบคลุมเกี่ยวกับอัลฟาไวรัส รวมถึงคำจำกัดความ สาเหตุ อาการ การวินิจฉัย การรักษา การป้องกัน การพยากรณ์โรค และการดูแลระยะยาว ข้อมูลนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อให้เป็นประโยชน์แก่บุคลากรทางการแพทย์ ผู้ป่วย และประชาชนทั่วไปโดยการเพิ่มความเข้าใจและการจัดการการติดเชื้ออัลฟาไวรัส
2. ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับโรค
คำจำกัดความของโรค
อัลฟาไวรัส เป็นไวรัส RNA สายเดียว ทิศทางบวก ที่ก่อให้เกิดโรคต่างๆ ในมนุษย์และสัตว์ ส่วนใหญ่แพร่ผ่านยุงและสามารถนำไปสู่โรคข้อหรือโรคสมองอักเสบ
สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของโรค
อัลฟาไวรัสแพร่ผ่านการกัดของยุงที่มีเชื้อ โดยเฉพาะสกุลเอเดสและคิวเล็กซ์ ปัจจัยเสี่ยง ได้แก่ การอาศัยอยู่หรือเดินทางไปยังพื้นที่ที่มีการแพร่เชื้อของยุง การขาดมาตรการควบคุมยุง และสภาพภูมิอากาศที่เอื้อต่อการขยายพันธุ์ของยุง
ระบาดวิทยาของโรค
อัลฟาไวรัสพบได้ทั่วโลก โดยอัลฟาไวรัสโลกเก่า (เช่น CHIKV, ไวรัส Ross River) แพร่หลายในแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ส่วนอัลฟาไวรัสโลกใหม่ (เช่น ไวรัสสมองอักเสบม้าตะวันออก ไวรัสสมองอักเสบเวเนซุเอลา) พบในทวีปอเมริกา การระบาดมักเป็นรายฤดูกาล ตรงกับช่วงที่ยุงมีกิจกรรมสูงสุด
ประเภทหรือการจำแนกของโรค
อัลฟาไวรัสแบ่งออกเป็นสองกลุ่มหลัก:
อัลฟาไวรัสโลกเก่า: ทำให้เกิดโรคข้อที่มีลักษณะเฉพาะคือ มีไข้ ผื่น และปวดข้อ (เช่น CHIKV, ไวรัส Ross River)
อัลฟาไวรัสโลกใหม่: ทำให้เกิดโรคสมองอักเสบที่มีอาการทางระบบประสาทที่รุนแรง (เช่น ไวรัสสมองอักเสบม้าตะวันออก ไวรัสสมองอักเสบเวเนซุเอลา)
3. อาการและอาการแสดงของโรค
อาการที่พบบ่อยและมีนัยสำคัญ
อัลฟาไวรัสที่ทำให้เกิดโรคข้อ: ไข้ ผื่น โรคข้ออักเสบหลายข้อ ปวดกล้ามเนื้อ และปวดข้อเรื้อรัง
อัลฟาไวรัสที่ทำให้เกิดโรคสมองอักเสบ: ไข้ ปวดศีรษะ อาเจียน ชัก สับสน และโคม่า
อาการอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง
อ่อนเพลีย
คลื่นไส้
กล้ามเนื้ออ่อนแรง
ความผิดปกติทางระบบประสาทในรายที่รุนแรง
ระยะของโรคและความรุนแรงของอาการในแต่ละระยะ
ระยะเฉียบพลัน: มีไข้และปวดข้อหรืออาการทางระบบประสาทเกิดขึ้นอย่างฉับพลัน
ระยะกึ่งเฉียบพลัน: อาการคงที่ อาจมีอาการปวดข้อเรื้อรังหรือผลกระทบต่อระบบประสาทหลังเป็นโรคได้
ระยะเรื้อรัง: มีอาการคงที่ เช่น ข้ออักเสบเรื้อรังหรือความบกพร่องทางระบบประสาทระยะยาว
ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น
ข้ออักเสบเรื้อรัง
ความเสียหายทางระบบประสาทระยะยาว
ระบบหายใจล้มเหลวในรายที่เป็นโรคสมองอักเสบรุนแรง
4. การวินิจฉัยโรค
เกณฑ์การวินิจฉัย
การวินิจฉัยขึ้นอยู่กับอาการทางคลินิก ประวัติการสัมผัส และการตรวจทางห้องปฏิบัติการ โดยเกณฑ์สำคัญคือ อาการเฉียบพลันและการยืนยันทางห้องปฏิบัติการว่ามีเชื้อไวรัส
การซักประวัติและการตรวจร่างกาย
ซักประวัติในรายละเอียดเกี่ยวกับการเดินทางล่าสุดหรือการสัมผัสกับยุง
ตรวจร่างกายเพื่อประเมินอาการปวดข้อ ผื่น และสถานะระบบประสาท
การตรวจทางห้องปฏิบัติการและการสืบค้นอื่นๆ
การตรวจซีรัมวิทยา (เช่น ELISA) เพื่อตรวจหาแอนติบอดีเฉพาะ
PCR เพื่อตรวจหา RNA ไวรัส
การตรวจภาพ (เช่น MRI) สำหรับรายที่เป็นโรคสมองอักเสบ
การวินิจฉัยแยกโรค
ไข้เลือดออก
การติดเชื้อไวรัสซิกา
มาลาเรีย
สาเหตุอื่นๆ ของสมองอักเสบจากไวรัส
5. การรักษา
แนวทางการรักษามาตรฐาน
ไม่มีการรักษาด้วยยาต้านไวรัสที่จำเพาะสำหรับการติดเชื้ออัลฟาไวรัส การจัดการส่วนใหญ่เป็นการรักษาแบบประคับประคอง
ยาและการใช้ยาในการรักษา
ยาแก้ปวดและยาลดไข้สำหรับรักษาไข้และอาการปวด
คอร์ติโคสเตียรอยด์ในกรณีที่มีอาการรุนแรงเพื่อลดการอักเสบ
ยากันชักสำหรับการจัดการอาการชักในรายที่มีภาวะสมองอักเสบ
วิธีการรักษาอื่น ๆ
กายภาพบำบัดสำหรับภาวะข้ออักเสบเรื้อรัง
การช่วยหายใจสำหรับกรณีสมองอักเสบที่รุนแรง
การรักษาตามอาการและการจัดการภาวะแทรกซ้อน
การจัดการความปวด
การจัดการความผิดปกติทางระบบประสาท
การดูแลประคับประคองสำหรับอาการเรื้อรัง
แนวทางการรักษาสำหรับกรณีพิเศษ
มีวิธีการที่ปรับให้เหมาะสมสำหรับหญิงตั้งครรภ์ ผู้สูงอายุ และผู้ป่วยที่มีโรคร่วม
6. การป้องกันโรค
การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตและการดูแลตนเองเพื่อป้องกันโรค
ใช้ผลิตภัณฑ์ไล่ยุง
สวมใส่เสื้อผ้าที่ป้องกันยุง
หลีกเลี่ยงกิจกรรมกลางแจ้งในช่วงที่ยุงมีกิจกรรมมากที่สุด
การคัดกรองและการตรวจสุขภาพประจำปี
การตรวจสุขภาพเป็นประจำเพื่อตรวจหาอาการในระยะแรกในพื้นที่ที่มีโรคประจำถิ่น
วัคซีนเพื่อป้องกันโรค
ในปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนที่ใช้ได้อย่างแพร่หลายสำหรับอัลฟาไวรัสส่วนใหญ่ ถึงแม้จะมีการวิจัยอยู่ก็ตาม
การควบคุมและป้องกันการแพร่กระจายของโรค
มาตรการควบคุมยุง (เช่น กำจัดน้ำขัง)
รณรงค์สาธารณสุขเพื่อสร้างความตระหนักรู้
7. การพยากรณ์โรคและการดูแลระยะยาว
การพยากรณ์โรคและปัจจัยที่ส่งผลต่อการพยากรณ์โรค
การพยากรณ์โรคมีความหลากหลาย บางคนฟื้นตัวได้เต็มที่ ในขณะที่บางคนมีความพิการระยะยาว ปัจจัยที่ส่งผลต่อการพยากรณ์โรคได้แก่ ความรุนแรงของอาการเริ่มต้น และความทันท่วงทีของการดูแลประคับประคอง
คำแนะนำสำหรับการดูแลตนเองและการจัดการสุขภาพของผู้ป่วย
กายภาพบำบัดและกิจกรรมบำบัดอย่างสม่ำเสมอ
ติดตามอาการเรื้อรังและภาวะแทรกซ้อน
แนวทางการติดตามผลและการประเมินซ้ำ
ติดตามผลกับผู้ให้บริการด้านสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ
ประเมินอาการและสถานะการทำหน้าที่เป็นระยะๆ
การฟื้นฟูสมรรถภาพหลังการเจ็บป่วย
โปรแกรมการฟื้นฟูสมรรถภาพแบบองค์รวมเพื่อปรับปรุงผลลัพธ์เชิงหน้าที่
ใช้อุปกรณ์ช่วยเหลือตามความจำเป็น
แหล่งอ้างอิง
[1] https://www.nature.com/articles/s41579-022-00825-7
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7464724/
[3] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8224468/
[4] https://www.nature.com/articles/nrrheum.2012.64
[5] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1473309920304916
[6] https://www.mdpi.com/2076-2607/8/8/1167
[7] https://dph.illinois.gov/topics-services/emergency-preparedness-response/public-health-care-system-preparedness/alphaviruses.html
[8] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3737490/
[9] https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/alphavirus-infection
[10] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7114216/
[11] https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099%2820%2930491-6/fulltext
[12] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK7633/
[13] https://academic.oup.com/jid/article/228/Supplement_6/S414/7320340
[14] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.3402/iee.v5.29853
[15] https://en.wikipedia.org/wiki/Alphavirus
[16] https://www.mdpi.com/1999-4915/14/9/1846
[17] https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/alphavirus
[18] https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099%2820%2930491-6/abstract
[19] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8401390/
[20] https://link.springer.com/article/10.1007/BF01728662